Το γαϊτανάκι των σκιών και των χρωμάτων...
Τέχνη & Λογοτεχνία

Μια εναλλακτική θεατρική προσέγγιση της παιδικής λογοτεχνίας

Μια Θεατροπαιδαγωγική προσέγγιση του παιδικού θεάτρου

 Αναζητούσαμε ένα έργο που να αφορά, κυρίως, τα παιδιά και τους εκπαιδευτικούς. Το Γαϊτανάκι της Ζωρζ Σαρή μας φάνηκε κατάλληλο και μας έδωσε την έμπνευση για τη δημιουργία της παράστασης. Από τη μια είναι ένα από τα πιο αγαπημένα παιδικά λογοτεχνικά έργα και από την άλλη, παρά την απλή και γραμμική πλοκή του εμπεριέχει πλούσια και ισχυρά μηνύματα, που παραμένουν επίκαιρα και στην εποχή μας. Η προσέγγιση του λογοτεχνικού κειμένου έγινε παιδαγωγικά και θεατρικά, δίνοντας έμφαση τόσο στα αφηγηματικά του στοιχεία, όσο και στην παραστατικότητά του. Σε αυτό συνετέλεσε αφενός η θεατροπαιδαγωγική σύνθεση της ομάδας, που αποτελείται από εκπαιδευτικούς με επιπλέον σπουδές στο θέατρο, καθώς και εκπαιδευτικούς καλλιτεχνικών μαθημάτων, και αφετέρου η μακρόχρονη ενασχόλησή της με την αξιοποίηση του θεάτρου στην εκπαίδευση ως πράξη τέχνης και ως παιδαγωγικό εργαλείο διδασκαλίας.

 Η εννοιολογική χαρτογράφηση του κειμένου έγινε παιδαγωγικά στα πλαίσια της εκπαιδευτικής διαδικασίας με τη βοήθεια των μαθητών μας, καθώς το συγκεκριμένο κείμενο αποτέλεσε την κύρια θεματική ενός ευρύτερου προγράμματος φιλαναγνωσίας. Αξιοποιήσαμε θεατρικές πρακτικές, από ασκήσεις Θεατρικού παιχνιδιού ως και τεχνικές του ‘Εκπαιδευτικού δράματος’, με γνώμονα το ιδιαίτερο περιεχόμενο του έργου και τη δημιουργική φαντασία των μαθητών μας. Επίσης, οι μαθητές αποτύπωσαν εικαστικά με τη χρήση διάφορων τεχνικών (έγχρωμη και ασπρόμαυρη ζωγραφική, κόμικ, κ.ά.) σκηνές από το έργο και μελοποίησαν με δικό τους τρόπο το τραγούδι «Αν όλα τα παιδιά της Γης».  Από το αρχικό αυτό επίπεδο επεξεργασίας προέκυψε ένα πλούσιο ακατέργαστο υλικό που στη συνέχεια αποτέλεσε την πρώτη ύλη της παράστασης.

 
Μια εναλλακτική πρόταση για τη θεατρική αξιοποίηση της παιδικής λογοτεχνίας

Η θεατρική απόδοση του έργου αποτέλεσε μια πρόκληση για την ομάδα. Θέλαμε να προσεγγίσουμε και να κοινωνήσουμε την ιδέα του κεντρικού ήρωα της ιστορίας στη βάση της ατομικής ευθύνης για αφύπνιση και ανάληψη κοινωνικής δράσης, χωρίς όμως να προσδώσουμε διδακτισμό στη θεατρική μας παράσταση. Για την παρουσίαση του έργου επιλέξαμε ελάχιστα στοιχεία ρεαλιστικού θεάτρου και αναζητήσαμε πρωτότυπες μορφές θεατρικής έκφρασης. Είδαμε σκηνή ως λευκό καμβά πάνω στον οποίο θέσαμε για πειραματισμό διάφορες θεατρικές και εικαστικές τεχνικές στοχεύοντας στην αλληλεπίδρασής τους και στη δημιουργία νέων παραστατικών στοιχείων που θα γεννούσε η μίξη τους. Ο στόχος μας ήταν με τη χρήση νέων τεχνικών να αναδείξουμε καλύτερα τις έννοιες και τα νοήματα του λογοτεχνικού έργου, χωρίς η νέα αυτή θεατρική φόρμα να υπερισχύσει του περιεχομένου του.

Η αρχική επιλογή είχε να κάνει με τη χρήση τεχνικών σκιάς που είναι συνυφασμένη με μεταφυσικές ιδιότητες και συνάμα αφαιρεί καθετί περιττό για να αποδώσει την ουσία των πραγμάτων. Η μακρόχρονη εμπειρία μας με την αξιοποίηση του Θεάτρου Σκιών στην εκπαίδευση μάς έδειξε πως η σκιά αποτελεί ελκυστικό στοιχείο για μικρούς και μεγάλους και κεντρίζει το ενδιαφέρον τους. Τη θέση των φιγούρων του Θεάτρου Σκιών πήραν οι φυσικές σκιές των σωμάτων των ερμηνευτών που πλαισιωνόταν σκηνικά με σκιές αντικειμένων, χαρτονένιων κατασκευών και μαριονετών.  Η αποτύπωση των σκιών στο πανί έγινε με τη χρήση προτζέκτορα σε οπίσθια προβολή. Αξιοποιώντας τη σκιά μπορέσαμε να αποδώσουμε ανάγλυφα τα μη ρεαλιστικά στοιχεία του έργου, όπως τη μαγική μεταμόρφωση του σοφού γέροντα της ιστορίας σε δυναμικό νέο και τη μορφή της συνείδησής του. Τέλος, το άσπρο – μαύρο μας βοήθησε να αποτυπώσουμε με έναν ξεχωριστό τρόπο τις αντιθέσεις του κόσμου.

Για να δώσουμε ταχύτητα στη ροή του έργου και να ανανεώνουμε συνεχώς το ενδιαφέρον των θεατών, πειραματιστήκαμε και ανακαλύψαμε νέες τεχνικές. Η σπονδυλωτή διάρθρωση των σκηνών του έργου, του οποίου η δράση του εκτείνεται διαδοχικά σε πολλούς τόπους, μας έδωσε τη δυνατότητα να ενσωματώσουμε και να συνταιριάξουμε διαφορετικές τεχνικές σε κάθε σκηνή, όπως video art, φωτογραφία, λευκή σκιά στο σκοτάδι και παρασκιά ως συνείδηση του ήρωα. Πολύτιμο εργαλείο σε αυτή μας την επιδίωξη αποτέλεσε η ηλεκτρονική εικαστική σκηνογραφία που μας έδωσε τη δυνατότητα να ‘στήνουμε’ και να ‘ξεστήνουμε’ σε γρήγορους ρυθμούς σύνθετα σκηνικά. Στην εξέλιξη του έργου, όταν η δράση είχε κλιμακωθεί δραματουργικά, μερικές πινελιές χρώματος μας φάνηκαν απαραίτητες για να εκφράσουμε τη φωλιασμένη ελπίδα για ένα κόσμο χωρίς σύνορα και διακρίσεις. Επιλέξαμε, μάλιστα, να αποτυπώσουμε αυτή την αλλαγή που συντελείται στους ανθρώπους που ακολουθούν το μήνυμα του πρωταγωνιστή με live ηλεκτρονική ζωγραφική με τη βοήθεια του εικαστικού της παράστασης και τη χρήση tablet. Στη δραματουργική απόδοση του έργου συνέβαλε και η πρωτότυπη μουσική της παράστασης, εμπνευσμένη από το ύφος της σκιάς, την εικαστική σύνθεση και την κινητική-χορευτική κίνηση των σωμάτων. Έτσι δημιουργήσαμε Το γαϊτανάκι των σκιών και των χρωμάτων ως μια ουσιαστική συνεργεία των τεχνών του θεάτρου, της ζωγραφικής, της μουσικής και του χορού, οι οποίες συνομιλούν διαρκώς δημιουργώντας ένα δικό τους γαϊτανάκι.

Το τέλος του έργου, που είναι και η κορυφαία στιγμή της παράστασης, είναι εμπνευσμένο από την αποθέωση του θεάτρου σκιών. Στη σκηνή αυτή, η μονοδιάστατη εικόνα του πανιού μεταμορφώνεται σε μια εντυπωσιακή τρισδιάστατη πραγματικότητα ενώνοντας τους ερμηνευτές και τους θεατές σε ένα πολύχρωμο και ελπιδοφόρο γαϊτανάκι…

 
Από το «Γαϊτανάκι» της Ζωρζ Σαρή στο «Γαϊτανάκι των σκιών και των χρωμάτων»

Η Ζωρζ Σαρή στο Γαϊτανάκι πλάθει έναν καθημερινό ειρηνοποιό ήρωα, τον Νικόλα, για να ενσαρκώσει το όραμα της αδερφοποίησης των ανθρώπων και των λαών. Ο Νικόλας μοιάζει με τον αετό που όταν γεράσει έχει δύο δρόμους να ακολουθήσει: να τελειώσει ήρεμα τη ζωή του ή να περάσει μια επίπονη διαδικασία, κλεισμένος κάποιους μήνες στη φωλιά του χτυπώντας το ράμφος του και μαδώντας τα φτερά του για να αναγεννηθεί. Λίγο πριν κλείσει ο κύκλος της ζωής του, ο Νικόλας αφουγκράζεται στο τραγούδι ενός κοριτσιού την αλήθεια που συγκλονίζει την ύπαρξή του και τον ξυπνάει από το λήθαργο του εφησυχασμού. Μεταμορφώνεται σε νέο για να ενώσει όλα τα χέρια των ανθρώπων σε ένα τεράστιο γαϊτανάκι. Η διαδρομή του στον κόσμο είναι δύσβατη, καθώς το συμφέρον, το κέρδος και η προκαταλήψεις έχουν παγιώσει στεγανά σχέσεις των ανθρώπων και έχουν χαράξει σύνορα και διακρίσεις ανάμεσα τους.

Στο Γαϊτανάκι των σκιών και των χρωμάτων ο καμβάς της ιστορίας παραμένει ίδιος, αλλά η διαπραγμάτευση των μηνυμάτων γίνεται στη βάση της σημαντικότητας του ατόμου που ξεκινώντας ως μονάδα μπορεί να επηρεάσει τη συλλογική συνείδηση και να αλλάξει την τύχη όλου του κόσμου. Ο τρόπος που προσεγγίζεται το αρχικό κείμενο είναι αφαιρετικός. Ο λόγος ελαττώνεται σταδιακά στην εξέλιξη της παράστασης δίνοντας τη θέση του στη μη λεκτική επικοινωνία και η εικόνα αναλαμβάνει να οπτικοποιήσει τα συμβάντα. Σε αυτή τη συνθήκη, ο ήχος, η κίνηση, η σκιά, το χρώμα και τα εικαστικά στοιχεία λειτουργούν ως σύμβολα που κωδικοποιούν τις ιδέες του κειμένου. Η συνέργεια και η αλληλεπίδραση των τεχνών του θεάτρου, της ζωγραφικής, της μουσικής, του χορού, και η performance δημιουργούν μια δραματουργική σύμβαση, για να αποδώσουν με μια υβριδική θεατρική φόρμα τα σημαίνοντα του κειμένου.

Η πρωτότυπη αυτή θεατρική συνθήκη είναι προσιτή, σε επίπεδο ενδιαφέροντος και σε βαθμό πρόσληψης, τόσο από τους μικρούς, όσο και από τους μεγαλύτερους θεατές. Θα λέγαμε πως η παράσταση αγγίζει άτομα κάθε ηλικίας, εφόσον μπορούν όλοι να την παρακολουθήσουν με ενδιαφέρον και ο καθένας να προσλάβει τα νοήματά της ανάλογα με την ηλικία και τις εμπειρίες του.